Γράφει ο Ανδρέας Κούκος*
Τελευταία, στην ιστοσελίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», υπήρξαν αναφορές για την αυταρχική διακυβέρνηση του Καποδίστρια και τη δικτατορία που εγκατέστησε στο νέο ελληνικό κράτος!
Θα προσπαθήσω, λοιπόν, στο κείμενο που ακολουθεί, να απαντήσω σ’ αυτά ακριβώς τα ερωτήματα: Ήταν τελικά ένας δικτάτορας ο Ιωάννης Καποδίστριας; Εγκατέστησε στα πλαίσια ίδρυσης του ελληνικού κράτους μία «εκσυγχρονιστική δικτατορία»;
Η Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας εξέλεξε ομόφωνα εν ονόματι του Ελληνικού Έθνους Κυβερνήτη της Ελλάδος τον Ιωάννη Καποδίστρια και μεταβίβασε σ’ αυτόν τη νομοτελεστική της εξουσία για μία επταετία από 3 Απριλίου 1827. Οι Πληρεξούσιοι στη συνέχεια, υπέγραψαν την 6η Απριλίου, το προσκλητήριο γράμμα προς τον Καποδίστρια με το οποίο αναγνώριζαν ότι: «τα κακά που επήγασαν στο διάστημα του επταετούς αγώνος του Έθνους οφείλονταν στην πολυμέλεια της Νομοτελεστικής Δυνάμεως και ότι προς αποφυγή όλων αυτών των κακών, η Συνέλευση αποφάσισε τη συγκέντρωση όλης της Νομοτελεστικής Δυνάμεως σε έναν και μόνο»1. Τον προσκαλούσαν δε να επιταχύνει την άφιξή του στην Ελλάδα.
Την 2 Ιανουαρίου 1828 -ύστερα από μεγάλες καθυστερήσεις που επέβαλαν η αποδοχή της επίσημης παραίτησης του Καποδίστρια από το διπλωματικό σώμα της ρωσικής αυτοκρατορίας και η επίσκεψή του στο Λονδίνο και στο Παρίσι, το «Warspite», το βαρύ αγγλικό πολεμικό με τα 74 τηλεβόλα συνοδευόμενο από το γαλλικό πολεμικό «Ήρα» και το ρωσικό «Ελένη» με την ελληνική σημαία στον ιστό τους, θα συνοδεύσουν τιμητικά τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στο ταξίδι του με τελικό προορισμό το Ναύπλιο και την Αίγινα.
Πόρος, Αίγινα, Σαλαμίνα, Ελευσίνα, Μέγαρα, Σπέτσες και Ύδρα αποτελούν την ελεύθερη Ελλάδα αυτή τη στιγμή! Ουσιαστικά παραλαμβάνει μία χώρα γεμάτη ερείπια και άδεια ταμεία, δηλαδή ένα μικρό κομμάτι γης χωρίς βιώσιμα σύνορα. Χρειάζεται οργάνωση,συνέχιση του πολέμου και γρήγορες αποφάσεις.
Ο Καποδίστριας, κατά τα κρίσιμα χρόνια της ανασυγκροτήσεως της Ευρώπης μετά την πτώση του Ναπολέοντα και ως τη στιγμή της αφίξεώς του στην Αίγινα, προσωρινή πρωτεύουσα του «υπό ίδρυση» ακόμα κράτους, υπήρξε και ήταν πάντοτε φιλελεύθερος. Ως Υπουργός των Εξωτερικών του Τσάρου κατηγορούνταν συνεχώς από τους ακραίους μοναρχικούς για τα προοδευτικά φρονήματά του, ενώ ο ίδιος διακήρυσσε από την υψηλή θέση του την ανάγκη της παραχωρήσεως συνταγμάτων από τους ηγεμόνες προς τους λαούς τους, προς πρόληψη των επαναστατικών εκρήξεων2.
Ο Κυβερνήτης, φτάνοντας στην Αίγινα,έχει μελετήσει προσεκτικά τα προηγούμενα συντάγματα με τη διάκριση των εξουσιών και κατάλαβε ότι δημιουργούσαν πολυαρχία και αδυνάτιζαν την εξίσου πολυμελή εκτελεστική εξουσία που δεν μπορούσε να πάρει αποφάσεις. Έπρεπε να ικανοποιηθούν όλοι και αυτό οδηγούσε στην καταστροφή. Η τέλεια αναρχία που επακολούθησε και η σειρά των εμφυλίων πολέμων ήταν το θλιβερό επακόλουθο των «ανακατεμένων εξουσιών» που όριζαν τα συντάγματα. Κατάλαβε ο Καποδίστριας, ότι θα ήταν ένα διακοσμητικό όργανο που δεν θα μπορούσε να περάσει καν ένα νόμο και υποχείριο της Βουλής, αφού δεν είχε καν το δικαίωμα διάλυσής της.
Ο Καποδίστριας καταλήγει σε δυσάρεστα συμπεράσματα και πρέπει να πάρει σκληρές αποφάσεις. Αν αποδεχθεί το Σύνταγμα της Τροιζήνας τι θα συμβεί; Σε περίπτωση διαφωνίας, θα πηγαίνουν και θα έρχονται οι νόμοι και δεν θα μπορεί να λειτουργήσει η κυβέρνηση, σ’ αυτή τη δύσκολη στιγμή που διαπραγματεύονται και το συμβιβασμό με την Πύλη και τις Μ. Δυνάμεις.
Μόνο ένας κωμικός ηθοποιός -κατά τον Καποδίστρια- υποδυόμενος τον Κυβερνήτη, θα αποτολμούσε με το Σύνταγμα της Τροιζήνας στο χέρι να επιδιώξει να κυβερνήσει την εμπόλεμη και αναρχούμενη Ελλάδα3.
Αποστολή όμως του Καποδίστρια δεν είναι να δώσει μία κωμική παράσταση ενώπιον των Ελλήνων και της Ευρώπης. Δεν θα το έκανε αυτός σε καμμία περίπτωση!
Σκέφτεται να προτείνει την προσωρινή αναστολή του Συντάγματος της Τροιζήνας! Είναι μία πολύ δύσκολη απόφαση!
Γιατί να πάρει αυτήν την απόφαση; Γιατί παρέλαβε χάος και ερείπια! Διοίκηση στις λιγοστές ελεύθερες περιοχές δεν υπήρχε. Οι έννοιες του νόμου και της τάξης άγνωστες, το δε κενό κάλυπτε η αυθαιρεσία των κοτζαμπάσηδων και των οπλαρχηγών. Βουλή και Κυβέρνηση, πρόσφυγες στην Αίγινα, δεν τολμούν να ασκήσουν τις εξουσίες τους.Οι νησιώτες, υπακούοντες στον Κουντουριώτη, αγνοούν συστηματικά την Κυβέρνηση και κάθε κεντρική εξουσία. Η χώρα στη διάθεση των ενόπλων συμμοριών.
Ποιος ευθύνεται για όλη αυτή την τραγική κατάσταση;
Ο Γραμματέας της Οικονομίας Παναγιώτης Λιδωρίκης είχε το θάρρος -προς τιμήν του- ν’ απαντήσει ευθέως στον Κυβερνήτη:
«Πρέπει να ομολογηθεί ότι θα υπήρχαν πολλές άλλες πηγές από τις οποίες η Κυβέρνηση θα μπορούσε να αντλήσει ωφέλεια. Αλλά οι διαρκείς διαφωνίες,οι παρατεινόμενες στο άπειρον συζητήσεις, η διαρκής πάλη των κομμάτων και η έκδηλη αντίθεση μεταξύ του Άγγλου Ναύαρχου Κόχραν και του Στρατηγού Τσώρτς, δημιούργησαν τα μεγαλύτερα εμπόδια. Η Κυβέρνηση λοιπόν είχε να παλαίψει εναντίον αναρίθμητων δυσχερειών, ενώ σύμφωνα προς το Σύνταγμα, δεν ήταν δυνατόν να κάνει οτιδήποτε χωρίς τη συγκατάθεση του Νομοθετικού Σώματος. Και μία φορά που το πράγμα έφθανε εκεί, έμενε εκεί για πάντα»4.
Ο Καποδίστριας όμως είχε δηλώσει εκ των προτέρων και ξεκάθαρα προς όλους ότι θα αποδεχόταν το αξίωμα του Κυβερνήτη, υπό δύο προϋποθέσεις: να εγκρίνουν οι Μ. Δυνάμεις το πρόσωπό του και να του παρασχεθούν από τους Έλληνες οι αναγκαίες κατ’ αυτόν εξουσίες για να κυβερνήσει την Ελλάδα. Ήδη ο πρώτος όρος είχε εκπληρωθεί, ενώ ο δεύτερος εξαρτιόταν από την καλή θέληση της ηγεσίας των πολιτικών και στρατιωτικών5.
Γνωρίζει καλά ο Καποδίστριας την κοινωνική σύνθεση του λαού της Ελλάδος, την πολιτική γεωγραφία της επαναστατημένης χώρας καθώς και ποιους θα βρει απέναντί του. Ο ίδιος αισθάνεται χρέος του να συμφιλιώσει όλους τους Έλληνες. Δεν φοβάται, λοιπόν, αν συναντήσει ανυπέρβλητα εμπόδια στην αποδοχή του αιτήματός του, περί προσωρινής αναστολής του Συντάγματος της Τροιζήνας, εκ μέρους των βουλευτών. Θα επιδιώξει να έχει προς τούτο και τη συναίνεση όλου του πολιτικού κόσμου στην αποδοχή του κυβερνητικού συστήματος που έχει αυτός κατά νου, ως αναγκαίο και επιβαλλόμενο, από τις δεινές περιστάσεις της χώρας.
Έτσι λοιπόν συγκαλεί σε μυστική σύσκεψη όλα τα μέλη της Βουλής για να δηλώσει τις αποφάσεις του. Ανέλυσε τους λόγους για τους οποίους επιβαλλόταν χωρίς χρονοτριβή να ανασταλεί προσωρινά το σύστημα της εκτελεστικής εξουσίας που είχε ψηφιστεί στην Τροιζήνα και να του δοθούν οι αναγκαίες εξουσίες για να κατορθώσει η Ελλάδα να συνεχίσει τον πόλεμο, εμπνέουσα εμπιστοσύνη στις συμμαχικές κυβερνήσεις. Δήλωσε στα μέλη της Βουλής ότι αδυνατεί να αναλάβει τα καθήκοντά του και να κυβερνήσει κατά το Σύνταγμα της Τροιζήνας, το οποίο στο άρθρο 150, που αναφέρεται στον όρκο του Κυβερνήτη, έλεγε ότι πρέπει να θέσει το χέρι του επί του Ιερού Ευαγγελίου,ορκιζόμενος στο όνομα του Υψίστου: «…να διατηρήσει απαρασάλευτα τους θεμελιώδεις νόμους της Ελληνικής Πολιτείας και να υπερασπίσει και να διατηρήσει με όλες του τις δυνάμεις την Ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους»6.
Κώλυμα νομικό και ουσιαστικό! Η λανθάνουσα αντίθεση μεταξύ Συντάγματος και Συνθήκης του Λονδίνου δεν διέλαθε βεβαίως της προσοχής του Καποδίστρια. Το Σύνταγμα της Τροιζήνας που είχε ψηφιστεί το Μάιο του 1827 -πριν τη Συνθήκη του Λονδίνου- μιλούσε για ανεξαρτησία και η Συνθήκη του Λονδίνου για υποτέλεια της Ελλάδος έναντι του Σουλτάνου. Η Συνθήκη λοιπόν ανέτρεπε την αρχή του Συντάγματος της Τροιζήνας.
Τι θα έπρεπε να κάνει ο Κυβερνήτης;Η ορθή νομική λύση θα ήταν η σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης των αντιπροσώπων του λαού,του μόνου δηλαδή αρμοδίου οργάνου να καταργήσει, να τροποποιήσει ή να αναστείλει για ορισμένο χρόνο το προοδευτικότερο Σύνταγμα για την εποχή εκείνη. Αυτή όμως η νομική λύση τη δεδομένη στιγμή θα προκαλούσε ατελείωτο πολιτικό σάλο με καθυστερήσεις, ατελείωτες συζητήσεις, διαμάχες,την ώρα που η Ελλάδα ψυχορραγούσε.
Η εναπομένουσα λύση του πολιτικού αδιεξόδου είναι η προσωρινή αναστολή του Συντάγματος για ορισμένο χρόνο. Ο Καποδίστριας όμως δεν θα έπαιρνε ποτέ μόνος του μία τέτοια απόφαση. Θα έπρεπε να συμφωνήσουν τα μέλη της Βουλής. Έτσι απευθύνει διακοίνωση προς τα μέλη της Βουλής την 17η Ιανουαρίου 1828.
Στη διακοίνωση αυτή τονίζει, ότι, λυπάται γιατί η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας δεν είχε εφοδιάσει τη Βουλή με τις δυνατότητες εκείνες που θα επέτρεπαν την κύρωση της επιβαλλόμενης κατ’ αυτόν αναστολής του Συντάγματος, μόνης ικανής, κατά την πεποίθησή του «να προφυλάξει την πατρίδα μας από τους επικείμενους κινδύνους με τους οποίους η ενεστώσα κρίση την επαπειλεί»7.
Η λύπη του,αναφέρει,θα μετριαζόταν, αν οι βουλευτές που τιμήθηκαν με την εμπιστοσύνη των συμπολιτών τους,συμφωνούσαν με εκείνον στην προσωρινή αναστολή του Συντάγματος γιατί «αυτή την κρίσιμη στιγμή μπαίνουν σε κίνδυνο τα ουσιωδέστερα συμφέροντα της Ελλάδος. Επιθυμώ, ευδιάθετοι να μεθέξετε των έργων και του υπευθύνου της νέας προσωρινής κυβερνήσεως.Οι υποθέσεις επισωρεύονται.Οι στιγμές είναι κρίσιμες. Σας παρακαλώ, γι’ αυτό να σκεφθείτε το ταχύτερο δυνατόν και να μου γνωστοποιήσετε την απόφασή σας στην παρούσα επιστολή»8.
Τέλος, δήλωσε, ότι τα πάντα θα εθυσίαζε υπέρ της Ελλάδος, αλλά ποτέ την υπόληψή του και ότι εάν εκείνοι δεν ήθελαν να τον ακούσουν, αυτός θα έφευγε από την Ελλάδα με το πλοίο που τον είχε φέρει, ενώ εκείνοι θα αναλάμβαναν βαρύτατες ευθύνες απέναντι στο Θεό «γιατί σαν ψάρι στο δίχτυ σπαράζει εις πολλούς κινδύνους ακόμη και η ελληνική ελευθερία»9.
Ομόφωνα την επομένη -18 Ιανουαρίου 1828- η Βουλή ψήφιζε το Νόμο ΝΗ’, «Περί προσωρινής μεταβολής της Διοικήσεως», κατά το σχέδιο του Καποδίστρια, αποδεχόμενη ότι «η σωτηρία του Έθνους είναι ανώτερη από όλους τους νόμους»10.
Ο Νόμος αυτός προέβλεπε τη σύσταση ενός συμβουλευτικού σώματος που ονομάστηκε «Πανελλήνιο»,αποτελούμενο από 27 μέλη που διορίζονταν από τον Καποδίστρια. Βουλή και Αντικυβερνητική Επιτροπή παρέδωσαν στους τρεις Προβούλους και στους τρεις πρώτους Γραμματείς του Πανελληνίου και αυτοδιαλύθηκαν για να παραχωρήσουν τις εξουσίες τους στον Καποδίστρια και στο συμβουλευτικό σώμα που εκείνος ίδρυσε11.
Αφού συζήτησε με τα καταλληλότερα πρόσωπα,προχώρησε στην πλήρωση των θέσεων,τοποθετώντας τους καλύτερους από τους πολιτικούς άνδρες των επαναστατικών κυβερνήσεων. Πρόβουλος Οικονομίας ο Γεώργιος Κουντουριώτης, Πρόβουλος Εσωτερικών ο Ανδρέας Ζαΐμης και Πρόβουλος Πολέμου ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Γραμματέας της Επικρατείας ο Σπυρίδων Τρικούπης12.
‘Όπως βλέπουμε στην πρώτη του κυβέρνηση ο Καποδίστριας δεν αποκλείει κανέναν, ούτε και αυτούς που αναμείχθηκαν με άσχημο τρόπο στους εμφυλίους πολέμους που προηγήθηκαν,ούτε και αυτούς που διαχειρίστηκαν πολλές φορές με σκανδαλώδη τρόπο τα «εθνικά δάνεια». Δίνει την ευκαιρία σε όλους. Πολλοί από αυτούς θα αποτελέσουν πολύ σύντομα το σκληρό πυρήνα της Αντιπολίτευσης εναντίον του!
Η αυλαία έπεσε με την Προκήρυξη του Κυβερνήτη προς τον ελληνικό λαό την 20η Ιανουαρίου 1828 η οποία ξεκινούσε με το ρητό: «Εάν ο Θεός μεθ’ ημών, ουδείς καθ’ημών». Εξηγούσε τους λόγους που καθυστέρησε τον ερχομό του στην Ελλάδα και επίσης τους λόγους που επέβαλαν την εγκαθίδρυση μίας ισχυρής Κυβέρνησης με το σκοπό να δρέψει η Ελλάδα τους καρπούς της Συνθήκης του Λονδίνου και της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου13. Τρεις ημέρες αργότερα στις 26 Ιανουαρίου και ώρα 10.00 π.μ. ο Καποδίστριας έδινε τον όρκο εν ονόματι της Αγιωτάτης και Αδιαιρέτου Τριάδος, ενώπιον του Μητροπολίτου, των επισήμων Ελλήνων, των Αξιωματικών των συμμαχικών πολεμικών και του ενθουσιώδη λαού.
Εντός 20 ημερών λοιπόν, από της αφίξεώς του στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας είχε λύσει το πολιτικό της πρόβλημα. Κυβερνήτης πλέον, είχε συγκεντρώσει στο πρόσωπό του προσωρινά όλες τις εξουσίες, συναινούντος όλου του συνυπεύθυνου πολιτικού κόσμου της μαχόμενης χώρας.
Το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος αναστέλλονταν προσωρινά με τη σύμπραξη Κυβερνήτου και Βουλής.
Σε καμία περίπτωση λοιπόν, μελετώντας τις πράξεις του Κυβερνήτη, δεν μπορούμε να μιλάμε για επιβολή «δικτατορίας Καποδίστρια»,αφού η δικτατορία έχει εντελώς άλλα χαρακτηριστικά. Ο Καποδίστριας επιβάλλει με τη συναίνεση όλων προσωρινή αναστολή του Συντάγματος της Τροιζήνας γιατί «η σωτηρία του Έθνους είναι ανώτερη από όλους τους νόμους». Ακόμα και ο Henry Kissinger, στη διδακτορική του διατριβή το 1957 στο Παν/μιο Harvard, αποκαλεί τον Καποδίστρια «συνταγματικό διαιτητή της Ευρώπης»14. Η διπλωματική του πορεία στην Ευρώπη έχει πραγματικά φιλελεύθερα χαρακτηριστικά.
Πολλές φορές για να κατηγορηθεί ο Καποδίστριας ως αυταρχικός, χρησιμοποιείται η αναφορά του ιδίου στο ξυράφι αλλά επιλεκτικά… Ας δούμε τι λέει ο Καποδίστριας για το σύνταγμα και το ξυράφι με ολοκληρωμένη την αναφορά του:
«Το Σύνταγμα ομοιάζει με ξυράφι στη χρήση του οποίου ήταν αγύμναστα τα χέρια των Ελλήνων», είπε κάποτε ο Καποδίστριας στον Άγγλο Πλοίαρχο και αργότερα Πρέσβη της Μ.Βρετανίας στην Αθήνα, Εδμόνδο Λάϋονς, όταν αυτός τον προέτρεπε να χορηγήσει Σύνταγμα. Στο βρέφος, όπως ήταν πολιτικά ο ελληνικός λαός, ο Καποδίστριας δεν θα έδινε ξυράφι για να κόψει το λαιμό του. «Δεν ήλθα στην Ελλάδα για να με χλευάσει η Ευρώπη. Εγώ μεν είμαι υποχρεωμένος να ξυρίζομαι μπροστά στο βρέφος,αυτό δε να μάθει πώς να μεταχειρίζεται το ξυράφι για να μην κοπεί»15.
Είναι λάθος αυτή η αναφορά του Καποδίστρια; Τελευταία αποδόθηκε επιλεκτικά, δηλαδή «ξυράφι στα χέρια μικρού παιδιού είναι το σύνταγμα κατά τον Καποδίστρια». Βλέπουμε λοιπόν πως αλλάζει το νόημα για να κατηγορηθεί ο Καποδίστριας ως αυταρχικός και δικτάτορας.
Αναφορικά, με την αυταρχική και δικτατορική διακυβέρνησή του, ειδικά από το 1829-1831 (έτος της δολοφονίας), όπως αναρτήθηκε τελευταία, από την Επιτροπή 2021, στην επίσημη ιστοσελίδα της, θα ήθελα να θέσω μερικά ερωτήματα για προβληματισμό:
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας, όταν στις αρχές του 1829 καταθέτει προς ψήφιση εκλογικό νόμο,ο οποίος καθιέρωνε το δικαίωμα ψήφου σε αυτόχθονες και ετερόχθονες,δηλαδή σε όλους τους Έλληνες; Το Πανελλήνιο και οι Πρόκριτοι αντιδρούν σφοδρά και ζητούν δικαίωμα ψήφου να έχουν μόνο οι αυτόχθονες που έχουν κτηματική περιουσία,δηλαδή οι ισχυροί Έλληνες ή αυτοί που καλλιεργούν τη γη των ισχυρών,πληρώνοντας ένα τίμημα. Όταν τελικά ψηφίστηκε ο νόμος,όπως ήθελε ο Καποδίστριας,ο Γραμματέας της Επικρατείας Σπυρίδων Τρικούπης παραιτείται16!
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας, όταν στη Δ’ Εθνοσυνέλευση του Άργους (Ιούλιος-Αύγουστος 1829) προσκαλεί να συμμετάσχουν πληρεξούσιοι απ’ όλες τις ελληνικές περιοχές; Έχουμε τελικά συμμετοχή 236 πληρεξουσίων: 81 από την Πελοπόννησο, 56 από τη Ρούμελη, 16 από Βόρεια Ελλάδα, 41 Νησιώτες, 4 από την Εύβοια και 38 από Σάμο,Χίο και Κρήτη. Ηθελημένα δεν παρουσιάζεται κανένας πληρεξούσιος της Ύδρας17.
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας, όταν αντιδρά στη στάση της Μάνης στο τέλος του 1830 κατά της νόμιμης κυβέρνησης; Οι Μανιάτες αρπάζουν τα ταμεία με «μπροστάρηδες» την οικογένεια Μαυρομιχάλη. Συλλαμβάνεται ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και κλείνεται στη φυλακή στο Ναύπλιο18.
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας,όταν,παρ’ όλο που τα έσοδα του κράτους είναι ελάχιστα,διαπραγματεύεται με τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες,Ψαρά για να τους αποζημιώσει για την προσφορά τους στον Αγώνα (αμοιβές πληρωμάτων από το 1821-1830, ζημιές πλοίων κ.λ.π.); Δηλαδή να πληρωθούν για τον ηρωισμό τους! Τελικά απαιτούν ολόκληρα τα ποσά που ζήτησαν από την αρχή, δηλαδή 18.000.000 φράγκα με την πίεση του Μαυροκορδάτου.Ο Κυβερνήτης τον Ιούνιο του 1831 τους δίνει 6.000.000.Οι Υδραίοι αποχωρούν και κηρύττουν την αυτονομία της Ύδρας, στασιάζοντας κατά της κυβέρνησης!19
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας,όταν προσπαθεί να έρθει σε συνεννόηση με τους Υδραίους και ο Μιαούλης με τη συμπαράσταση του Μαυροκορδάτου και την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων, εκτός της Ρωσίας, ανατινάζει τα εθνικά πλοία στον Πόρο την 1η Αυγούστου 1831; Στάση κατά της νόμιμης κυβέρνησης και εσχάτη προδοσία. Για τις πράξεις του αυτές ο Μιαούλης δεν κατηγορήθηκε ποτέ!20
- Είναι δικτάτορας ο Καποδίστριας, όταν διαμαρτύρεται με υπόμνημά του προς τις τρεις Δυνάμεις στις 24 Αυγούστου 1831 για όσα συμβαίνουν και δεν κινείται δυναμικά για να καταπνίξει τη στάση της Αντιπολίτευσης κατά της Κυβέρνησης; Στο υπόμνημα αυτό, αναφέρει, ότι η Αντιπολίτευση κινείται, υπό την προστασία και την ανοχή των Αντιπρέσβεων Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, ότι δεν προστατεύεται η κυβέρνησή του,ότι εδώ και πολλούς μήνες δεν έχει εισπράξει τις νόμιμες αποζημιώσεις από τις Μ.Δυνάμεις με αποτέλεσμα να μην μπορεί να πληρώσει μισθούς στο στρατό και στο δημόσιο. Οι στρατιωτικές μονάδες στασιάζουν και έχει μείνει αβοήθητος. Ζητάει πάλι τελικά το δάνειο των 60.000.000 φράγκων, το οποίο, τελικά οι Μ.Δυνάμεις το έδωσαν στον Όθωνα21.
- Η Εφημερίδα «Απόλλων» που εκδίδει στην Ύδρα ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης, στενός συνεργάτης και Γραμματέας του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, με κεφάλαια των πλοιοκτητών,είναι ένα φυλλάδιο γεμάτο ύβρεις και κατηγορίες κατά του Καποδίστρια. Τρεις ημέρες μετά τη δολοφονία του, ο Πολυζωΐδης διακόπτει την έκδοση γιατί «ο σκοπός επετεύχθη,ο Τύραννος δεν ζει πια»! Αυτές οι ενέργειες της Αντιπολίτευσης είναι δημοκρατικές22;
Όλες όμως αυτές οι ενέργειες οδηγούν στο Γ’ Εμφύλιο Πόλεμο της Επανάστασης. Που φαίνεται στα παραπάνω η αυταρχικότητα του Καποδίστρια; Η πρώτη του κυβέρνηση δεν αποτελούνταν, με θαυμαστή ισορροπία, από τους «ισχυρούς» που τώρα είναι οι σκληροί του αντίπαλοι; Αλλά οι ίδιοι «ισχυροί» επί 400 χρόνια δεν είχαν μάθει να πληρώνουν φόρους,αλλά να εισπράττουν φόρους, δεν είχαν μάθει να διοικούνται, αλλά να διοικούν εκτός νομικών πλαισίων. Πώς ήταν δυνατόν ένας νόμιμος Κυβερνήτης, με την έγκριση της Συνθήκης του Λονδίνου να αντιμετωπίσει όλες αυτές τις τραγικές καταστάσεις εναντίον του και να μην συμπεριφερθεί και ο ίδιος με μία δόση αυταρχισμού; Είναι σκληρός με το νόμο περί τύπου,αλλά μπορεί να μην κάνει συλλήψεις όταν έχουμε στάσεις κατά της νόμιμης κρατικής εξουσίας; Υπάρχει στις παραπάνω καταστάσεις απόπειρα επιβολής δικτατορίας από τον Καποδίστρια;
Αυτά είναι ερωτήματα που θα πρέπει πιθανότατα να απασχολήσουν την επιστημονική κοινότητα με αφορμή και τους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Επίλογος
Ο Καποδίστριας στην προσπάθεια του να ιδρύσει κράτος,έρχεται αντιμέτωπος με ισχυρές δυνάμεις, τους προύχοντες, τους πλοιοκτήτες, τους εμπόρους, τους βιοτέχνες, τους Φαναριώτες, των οποίων την επιρροή δεν ευνοεί. Προσπαθεί να ανατρέψει τις οικονομικές και κοινωνικές βάσεις της πολιτικής ισχύος των κοτζαμπάσηδων σε τοπικό επίπεδο. Επιθυμεί να τους καθυποτάξει γιατί τους θεωρεί τη βάση των εμφυλίων πολέμων και της καταστροφής. Η αναμορφωτική αυτή προσπάθεια θίγει συμφέροντα οργανωμένα επί αιώνες. Ή θα παραιτούνταν, ή θα συνέχιζε. Λίγους μήνες πριν τη δολοφονία του, είχε γράψει, ότι η Ελλάδα, σε σύγκριση με τα ευρωπαϊκά κράτη, βρισκόταν στο 12ο και 13ο αιώνα· επομένως αυτός, ως υπεύθυνος Κυβερνήτης, δεν μπορούσε να δώσει αμέσως στους Έλληνες τους θεσμούς του 19ου αιώνα.
Ο Καποδίστριας αποδέχθηκε την εντολή της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας να αναλάβει τα καθήκοντα του Πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος γνωρίζοντας τις δυσκολίες. Ήρθε να δημιουργήσει Κράτος, λίγοι όμως από αυτούς που έκαναν την Επανάσταση γνώριζαν τι σημαίνει «Ανεξάρτητο Κράτος».
Ο ίδιος είχε μάθει να λειτουργεί χωρίς το μικρόβιο της νοσηρής αμφισβήτησης των καλών προθέσεών του. Από τη σύγκρουση με τα παραδοσιακά κοινωνικά στρώματα που επακολούθησε, εξήλθαν ενισχυμένοι οι εκπρόσωποι του τοπικισμού και του κοτζαμπασισμού που μπόρεσαν, υπό την προστασία των θεσμών που δημιούργησαν οι ίδιοι,αλλά και την κατεδάφιση του «καποδιστριακού κράτους», να διατηρήσουν τους επόμενους αιώνες τον ηγετικό τους ρόλο.
Ανδρέας Κούκος
Νομικός, Ιστορικός Ερευνητής, Πρόεδρος Δ.Σ. Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας (Ε.Μ.Ε.Ν.Σ.Ι.)
Παραπομπές – Πηγές
1 Ιωάννης Μαλλώσης, «Η εν Ερμιόνη Γ’ Εθνοσυνέλευσις», Αθήναι, 1930
2 Αρχείο Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσίας-έτος 1819, Φάκ.4177, Φύλλο 11
3 Γρηγόριος Δαφνής, «Ιωάννης Καποδίστριας: η γένεση του ελληνικού κρά- τους», Αθήναι,1976
4 E.A.Betan, «Επιστολαί Ι.Α.Καποδίστρια-Κυβερνήτου της Ελλάδος», τόμος 3, Αθήνα, 1841
5 Δημήτριος Γατόπουλος, «Ιωάννης Καποδίστριας»,Αθήνα, 1932
6,7,8,9,10,11 Νομική Σχολή Α.Π.Θ.-Εργαστήριο Συνταγματικού Δικαίου «Ιστορία Συνταγματικού Δικαίου-Τα ελληνικά συντάγματα»
12 Απόστολος Βακαλόπουλος, «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού»,τόμος Η’, Αθήνα, 2007
13 E.A.Betan, «Επιστολαί Ι.Α.Καποδίστρια-Κυβερνήτου της Ελλάδος», τόμος 1, Αθήνα, 1841
14 Henry Kissinger, “A world restored”, London,1974
15 E.A.Betan, «Επιστολαί Ι.Α.Καποδίστρια-Κυβερνήτου της Ελλάδος», τόμος 2, Αθήνα, 1841
16 Απόστολος Βακαλόπουλος, «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού», τόμος Η’, Aθήνα, 2007
17 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών, 1975
18 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών, 1975
19 Κρατικά Ρωσικά Αρχεία Αγ. Πετρούπολης, Φάκ. Πρακτικά Ε’ Εθνοσυνέλευ- σης στο Άργος, Δεκέμβριος 1831
20 Κωστής Βάρφης, «Πόρος 1831», Αθήνα, 1986
21 E.A.Betan, «Επιστολαί Ι.Α.Καποδίστρια-Κυβερνήτου της Ελλάδος», τόμος 4, Αθήνα, 1841
22 Αναστάσιος Πολυζωΐδης, «Ο Απόλλων-Εφημερίς της Ύδρας», Ανατύπωση, Αθήνα, 1971
Η Μέλισσα του Ελληνισμού δημοσιεύει το παρόν άρθρο με την άδεια του κ. Ανδρέα Κούκου. Τον ευχαριστούμε θερμά.
